Merapi: krajobraz po wybuchu wulkanu

Prawie każdy odwiedzający Indonezję wspina się na jakiś wulkan. Bromo, Agung, Rinjani czy w końcu Merapi. A mieliście kiedyś okazję zobaczyć, jak przygnębiająco wygląda wioska zniszczona przez jego wybuch? Na mnie wymarła osada w pobliżu Kaliurang zrobiła o wiele większe wrażenie niż włoskie Pompeje, głównie dlatego, że to bardzo świeża historia i ubarwiona lokalnymi wierzeniami. A na dokładkę trochę zdjęć z Yogyakarty przykrytej wulkanicznym pyłem po wybuchu Kelud w lutym tego roku.

Kaliurang odległe od Yogyakarty o raptem 30km to najpopularniejsze miejsce weekendowego wypoczynku mieszkańców miasta. Dlaczego? Położone jest na wysokości 900 m.n.p.m, więc jest tu chłodniej, a powietrze jest rześkie. Poza tym to niezła baza wypadowa do dłuższych spacerów i wycieczek 'lava tour’.

Do Kaliurang zawitałam na któryś z weekendów poproszona o prezentację o szoku kulturowym dla nastolatków wybierających się po raz pierwszy za granicę, na wymianę szkolną do Australii. Moją poprzedziła prezentacja z ust Indonezyjczyka, który od lat mieszka w Australii właśnie. Dla mnie obserwowanie dzieciaków, które po raz pierwszy słyszały, że „tam nie będzie wody w toalecie, na śniadanie ciężko będzie znaleźć ryż, bilet na autobus kupuje się w specjalnej maszynie podobnej do bankomatu, a przed przejściem przez ulicę wcisnąć trzeba przycisk i czekać na zielone” było dość zabawne ;) Z podobnym rozbawieniem młodzi słuchali o tym, co mnie zaszokowało w Azji, kiedy przyjechałam tu po raz pierwszy, bo było to dokładnie odwrotne od tego, czego oni obawiali się za granicą, np. brak papieru toaletowego czy chaos na ulicach.

Kulinarną specjalnością Kaliurang jest sate kelinci, czyli szaszłyki z… królika! Nie próbowałam i nie polecam, ale co kto lubi…

Jednak największą atrakcją okolicy jest górujący nad mieściną wulkan Merapi, najaktywniejszy z 129 wulkanów Indonezji i jeden z najbardziej aktywnych na całym świecie. Gunung Merapi oznacza dosłownie 'mountain of fire’ lub 'górę ognia’ (w języku starojawajskim 'meru’ to góra’, 'api’, po indonezyjsku – ogień). Dym wydobywa się z niego przez co najmniej 300 dni w roku! Co jakiś czas wypuści go więcej. Indonezyjczycy mówią wtedy, że Merapi 'pokasłuje’. Wulkan o wysokości 2911 m n.p.m. tak jak Wezuwiusz czy filipiński Mayon jest (a przynajmniej do tej pory był) stratowulkanem, skąd jego idealnie stożkowaty kształt.

Przez lata był dość przewidywalny, wybuchał w regularnym 2-3 letnim cyklu, a co 10-15 lat zdarzały się silniejsze erupcje. Ostatnia jego większa erupcja, trwająca od października do grudnia 2010 r., była jednak wyjątkowa. Jej przebieg zaskoczył nawet naukowców pracujących w kilku stacjach wulkanologicznych w okolicy, bo była tak silna, że zmieniła charakter wulkanu. Na jaki, do tej pory dokładnie nie wiadomo… Jego wierzchołek obniżył się wtedy aż o 38 metrów! Kaldera została przez wybuch tak zniszczona, że naukowcy nie są w stanie przewidzieć, co będzie się z nim działo dalej.

Po okolicy zniszczonej przez wybuch Merapi w 2010 r. organizowane są wycieczki jeepami, tzw. lava tour. Na zdjęciach w googlu prezentują się zachęcająco, nam niestety tego dnia pogoda nie dopisała i wulkanu prawie nie było widać zza chmur.

W Kaliurang są dwa muzea – takie o historii Jawy i batiku i, dla mnie o wiele ciekawsze, muzeum wulkanów. Ciekawe, ale niekoniecznie wyróżnia się na tle innych o tej tematyce…

Mimo, że już na kilka dni przed wybuchem  z 2010 r. wystąpiło ponad 500 ostrzegawczych trzęsień ziemi (oczywiście nie wszystkie wyczuwalne) i został wprowadzony stan alarmowy i zarządzenie ewakuacji ponad 300 tysięcy mieszkańców z obrębu 20 km dookoła wulkanu, zginęło wtedy przeszło 350 osób.

 

Dlaczego mieszkańcy nie chcą się ewakuować?

Jak to możliwe, że mimo w miarę sprawnie tu działającego systemu ostrzegania w ostatnim wybuchu zginęło aż tyle ludzi? Pamiętam jak uczyli mnie w szkole, że często miejscowi nie chcą się wyprowadzać z terenów wulkanicznych, bo ziemia jest tam nadzwyczaj żyzna, każdy coś tam uprawia i boi się zostawić pole bez opieki. Pewnie jest w tym trochę prawdy, ale w tym przypadku większe znaczenie mają lokalne wierzenia. Otóż poza tym, że ogromna większość mieszkańców Jawy wierzy w duchy, mieszkańcy okolicznych wiosek, mimo, że oficjalnie muzułmanie, wciąż są w dużym stopniu animistami, czyli czczą… wulkan właśnie. Wierzą, że we wnętrzu Merapi mieszkają duchy, często pod postacią kamieni. Jeden z ich pałaców mieści się wewnątrz wulkanu, a pozostałe to Pałac Sułtana, czyli popularny wśród turystów Kraton w Yogyakarcie oraz plaże Parangkusumo (tam do tej pory odbywają się tajemnicze rytuały) i Parangtritis znajdujące się na południe od Jogji. Jak wszystkie plaże południowej Jawy, są siedzibą Nyai Loro Kidul, królowej Oceanu Indyjskiego. Te trzy miejsca łączy linia prosta.

W wybuchu sprzed czterech lat zginął też ’mbah Marijan’, uważany za portiera wejścia do Merapi i pośrednika między ludźmi a duchami. Mianowany został przez sułtana (sułtan Yogyakarty jest darzony wielkim szacunkiem i wielu wierzy, że i on ma moc przewidywania wybuchów wulkanu). Mieszkańcy słuchali jego rad w kwestii ewakuacji, szczególnie, że przy poprzedniej erupcji lawa ominęła jego dom, a co innego miałoby to znaczyć niż to, że ma specjalne moce? I tym razem odmówił ewakuacji, ale niestety nie miał już tyle szczęścia, co wcześniej, bo również jego dom został zniszczony przez chmurę gazów i popiołów o temperaturze 1000 stopni, a wraz z domem i on. Mimo porażki w przepowiadaniu dalej są tacy, co wierzą w te nadprzyrodzone moce – niezwłocznie został wybrany jego następca, najmłodszy syn Marijana.

Po tej erupcji indonezyjski rząd jednak wreszcie poszedł po rozum do głowy i oficjalnie zakazał osiedlania się i budowania czekogolwiek na terenie 9 istniejących wcześniej wiosek. Pytanie, na ile w tak skorumpowanym kraju będzie to przestrzegane…

Praktyczne wskazówki:

• opłata wjazdowa do Kaliurang to 2-3k IDR, w zależności od tego, czym wjeżdżamy
• cena za wynajęcie jeepa na 2-3 godzinny lava tour wraz z kierowcą waha się od liczby osób i zdolności negocjacyjnych, ale nie powinna być wyższa niż 300k/pojazd; mają one postój w centrum miejscowości; taniej można wypożyczyć motor
• chodzą słuchy, że do Kaliurang można się dostać autobusem. Nie znam jednak nikogo, komu by się ta sztuka udała. Ja w jedną stronę zabrałam się autem, z powrotem nie udało mi się autobusu znaleźć, nikt z miejscowych o nim nie słyszał.
• agencje turystyczne w Jogji organizują lava tour włącznie z dojazdem z miasta
• w porze deszczowej wulkan na 99% schowany będzie za chmurami
• lepiej przygotować się psychicznie na liczne wycieczki szkolne i rodzinki proszące nas o zdjęcie, a nawet robiące nam je z ukrycia
• Kaliurang ma spory wybór miejsc noclegowych, choć może być o nie ciężko w weekendy i indonezyjskie święta
• wstęp do muzeum wulkanów kosztuje 5k, adres: Jl. Kaliurang km 25,7, Sleman, Yogyakarta
• drugie muzeum, Ullen Sentalu, zachwalane mi przez miejscowych jako duma regionu, miejsce nowoczesne i interaktywne, mnie zanudziło. To muzeum historii Jawy Centralnej i dwóch rodzin królewskich – Jogji i Solo. Wg mnie tylko dla wyjątkowych pasjonatów historii i batiku. Bilet wstępu dla obcokrajowców to 50k i 30k do 16go roku życia. W cenie jest filiżanka ziołowego napoju i przewodnik, także anglojęzyczny, choć w praktyce wyglądało to tak, że co chwilę pytał Indonezyjczyków, z którymi tam byłam „jak to będzie po angielsku?”.
• w pobliżu Kaliurang, w wiosce Selo, rozpoczynają się kilkugodzinne wspinaczki na wulkan. Tu dobre buty to podstawa – w porze suchej wspinać się trzeba po pyle wulkanicznym, który może być gorący, przydaje się też wtedy maseczka, w deszczowej z kolei można spłynąć razem z błotem.

Merapi jako stratowulkan wyrzucał z siebie do tej pory więcej lawy i kamieni, a mało pyłu. Dlatego jedynie największe erupcje były zauważalne w odległym o 30 km mieście. Inaczej było w przypadku wulkanu Kelud, który w lutym 2014 r. wypuścił takie chmury pyłu, że nawet w odległej o 300 (!) km Yogyakarcie spadło go dobrych kilka cm. Zobaczcie zdjęcia z tegorocznej zimy w środku lata ;)

Kto jeszcze nie widział, odsyłam na fejsbuka, gdzie wrzucałam więcej zdjęć – zaraz po wybuchu Kelud i parę dni później.